Interwencje - Afganistan: Transformacja

W kwesti ustroju właśnie strategia transformacji jest obecnie wdrażana w życie w Afganistanie. Celem tej strategii jest stworzenie stabilnego systemu politycznego w kraju, który przez ostatnie sto lat swojej historii przeszedł już praktycznie przez wszystkie możliwe formy władzy (monarchię, republikę, teokrację, dyktaturę, socjalizm). Podstawowym założeniem nowego ustroju jest wprowadzenie systemu kontroli i równowagi (charakterystycznego dla zachodnich krajów demokratycznego podziału władzy) i pogodzenie go z prawem koranicznym Republiki Islamskiej jaką jest Afganistan.

Największy wpływ na strukturę polityczną kraju mają oczywyście Amerykanie. System polityczny w Konstytucji Afganistanu do złudzenia przypomina system panujący w USA. Nowa Konstytucja Afganistanu została przyjęta 4 stycznia 2004 roku przez „Wyższe Zgromadzenie” (Loya Jirga). Sama idea takiego zgromadzenia (którego głównym celem było rozstrzyganie najważniejszych spraw państwowych takich jak wybór władcy) zrodziła się już 5000 lat temu wśród plamion Aryjskich. W 2003 Zgromadzenie zebrało się by dyskutować nad przyjęciem Konstytucji zaproponowanej przez Afgańską Komisję Konstytucyjną powołoną w pażdzierniku 2002 roku na mocy prozumienia w Bonn. Z uwagi na liczne spory i kontrowersję Zgromadzenie nazywane było przez Afgańczyków "loya jagra" (czyli wielka walka).

Zatwierdzona ostatecznie Konstytucja zakładała powołanie silnej władzy prezydenckiej i dwu-izbowego parlamentu. Prezydent Afganistanu wybierany jest na 5 letnie kadencje (nie więcej niż dwie), przez ogół mieszkańców kraju (wybory bezpośrednie). Musi być muzułmaninem oraz obywatelem afgańskim (oboje rodziców musi być Afgańczykami). Nie może na nim ciążyć wyrok o zbrodnie przeciw ludzkości, przestępstwo kryminalne ani oskarżenie o łamanie praw obywatelskich. Prezydent jest naczelnym dowódcą sił zbrojnych i za zgodą parlamentu kieruje polityką państwa. Za zgodą izby niższej Parlamentu mianuje też ministrów swojego gabinetu, prokuratora generalnego, szefa banku centralnego i sędziów Sądu Najwyższego. Ma dwóch zastępców (z tym, że jeden jest ważniejszy od drugiego – pierwszy wice-prezydent, drugi wice-prezydent). Obecnie stanowisko to piastuje Hamid Karzai.

Narodowe Zgromadzenie Islamskiej Republiki Afganistanu, czyli parlament składa się z dwóch izb – niższej (choć w rzeczywistości silniejszej, nadrzędnej) nazywanej Wolesi Jirga (Zgromadzenie Narodowe) oraz wyższej - Meshrano Jirga (Zgromadzenie Starszych). Zgromadzenie Narodowe składa się z 250 delegatów wybieranych w systemie proporcjonalnym z 32 prowincji (pośród nich muszą znajdować się 64 kobiety i 10 przedstawicieli Kuchis – plemienia koczowników). Głównym zadaniem Wolesi Jirga jest proces legislacyjny oraz zatwierdzanie posunięć prezydenta. Rada Starszych składa się z bliżej niesprecyzowanej liczby dygnitarzy i ekspertów oraz prezydenta (który dobiera do rady także 2 osoby niepełnosprawne fizycznie). Ów "senat" pełni funkcję izby „drugiego namysłu”.

Najwyższym sądem w Afganistanie jest Stera Mahkama. Sędziowie mianowani są na 10 letnie kadencje. Poniżej stoją sądy Wyższe, Apelacyjne, lokalne i dystryktowe. Sędziowie mogą specjalizować się w prawie koranicznym lub świeckim. W sferach, których nie reguluje Konstytucja sądy są uprawnione do stosowania szkoły prawa Hanafi (najstarszej pośród 4 szkół prawa Islamu Sunnickiego). Choć system prawa jest skodyfikowany to żadne prawo nie może stać w sprzeczności z nauczaniem Islamu, który jest religią państwową. Choć nie jest to wprost wyrażone, w Afganistanie obowiązuje prawo Szariatu (którego jedną z 6 gałęzi jest szkoła prawa Hanafi). Choć Konstytucja zapewnia wyznawcą innych religii praktykowanie w granicach prawa (ciekawostka - pierwszą konstytucją na świecie, która tak zdefiniowała wolność religii jest Konstytucja Polska z 1997 roku) to odejscie od islamu (apostazja) karane jest śmiercią (nie ma wolności sumienia). Konstytucja gwarantuje prawo do życia i wolności, prywatności, pokojowych zgromadzeń i wolności słowa. Zakazuje tortur. Oskarżony ma prawo do procesu i adwokata. Obowiązuje zasada domniemania niewinności. Na mocy Konstytucji kobiety chronione są przez prawo na równi z mężczynami, lecz prawo koraniczne znacznie ogranicza tę zasadę. Każdy obywatel Afganistanu ma prawo do darmowej edukacji i opieki zdrowotnej.

Implementacja tego systemu politycznego rozpoczęła się w październiku 2004 roku wraz z wyborami na urząd prezydenta Afganistanu. W wyborach tych zwyciężył Hamid Karzai, który do tej pory piastował stanowisko prezydenta tzw. Przejściowej Administracji Afganistanu działającej od 2002 roku. Wybory do parlamentu odbyły się we wrześniu 2005 roku. Przewodniczącym Zgromadzenia Narodowego został Yunus Qanuni, przeciwnik polityczny Karzaia. 28% miejsc w Zgromadzeniu uzyskały kobiety (tj. o 3% więcej niż wymagane 25% co z Afganistanu, który pod rządami Talibów uznawany był za jeden z krajów najmocniej dyskrymiujący kobiety stał się krajem z jedną z największych kobiecych reprezentacji w parlamencie na świecie). Nie brakło też kontrowersji związanych z wprowadzeniem nowej Konstytucji. Najpoważniejsze dotyczyły wydawałoby się drobnych nieścisłości językowych. W pasztuńskiej wersji Konstytucji zapisano, że Zgromadzenie Narodowe potwierdza działania prezydenta („ta’id”) podczas, gdy powinno je zatwierdzać („taswib”). Z pierwszej wersji wynikałoby, że parlament jedynie „przybija pieczątkę” na prezydenckich rozporządzeniach, podczas, gdy realizując wynikającą z Konstytucji zasadę kontroli powinien mieć również moc ich odrzucania (lub właśnie zatwierdzania). Kolejne kontrowersje to kolizja prawa stanowionego z zasadami Koranu. Jak już wspomniano Konstytucja nie gwarantuje wolności sumienia i np. w roku 2006 doszło do międzynarodowego sporu, gdy obywatelowi Afganistanu, Abdulowi Rahmanowi groziła śmierć za odejście od islamu (przekonwertował się na chrześcijaństwo). Pod wpływem opini światowej Rahman został uwolniony lecz bynajmniej nie poprzez rewizję Konstytucji – został poprostu uznany przez sąd za niepoczytalnego i zmuszony szukać azylu we Włoszech.

Te i inne kontrowersje (jak np. rola kobiet w sferach życia nie regulowanych przez Konstytucję) nasuwają pytanie jakie szanse powodzenia ma taka transformacja w kraju islamskim. Biorąc pod uwagę, iż Afganistan nieustanie był areną walki o władze obfitującą w krwawe zamachy stanu i przeszedł przez niemal wszystkie znane formy władzy (poza juntą wojskową), wydaję się że społeczeństwo kraju nie będzie przywiązane do jakiegoś konkretnego systemu politycznego (jak np. autorytaryzm w Iraku) i proces demokratyzacji ma tutaj większe szanse powodzenia niż w innych krajach islamskich. Mimo warunków wojennych frekwencja w wyborach była wysoka (50% w wyborach parlamentarnych i nawet 70% w prezydenckich), zaś społeczeństwo Afganistanu ma pewne demokratyczne tradycje (wybory parlamentarne w 1969 roku, istnienie w historii Loya Jirga). Ponadto stwierdzenie Winstona Churchilla, iż „demokracja nie jest najlepszym systemem, ale lepszego nie wynaleziono” chyba nigdzie indziej nie znajduje takiego potwierdzenia jak w obfitującej w krwawe przewroty historii afgańskiego systemu politycznego.